18.08.2025 
10 min czytania 
Spis treści
Odziedziczenie spadku wiąże się z kilkoma ważnymi obowiązkami. Jednym z nich jest zapłata zachowku na rzecz innych osób uprawnionych do dziedziczenia. W przypadku wartościowych nieruchomości kwota tych należności może być naprawdę spora, stąd też wielu spadkobierców boryka się z problemem braku pieniędzy na zachowek. Co zrobić w takiej sytuacji? Czy musisz od razu sprzedać mieszkanie, które odziedziczyłeś? Czy brak środków na spłatę zachowku oznacza, że grozi Ci egzekucja komornicza? Niezupełnie. Prawo przewiduje pewne rozwiązania, które mogą Cię ochronić przed utratą majątku. W artykule szczegółowo wyjaśniamy wszystkie kwestie dotyczące instytucji zachowku.
Zachowek w pigułce – czym jest i kto musi go zapłacić?
Zachowkiem nazywa się instytucję prawa spadkowego, która ma na celu ochronę interesów majątkowych najbliższych krewnych spadkodawcy. Zgodnie z przepisami, nawet jeśli zmarły bliski pominął kogoś w testamencie, ta osoba wciąż zachowuje prawo do części spadku. Innymi słowy — pomimo że spadkodawca może swobodnie dysponować swoim majątkiem i zapisać go, komu uzna za stosowne (nawet osobie niespokrewnionej), nie ma prawa całkowicie pozbawić swoich najbliższych pewnego minimum finansowego. Jeśli tylko nie zostali wydziedziczeni (np. poprzez notoryczne zaniedbywanie rodzica czy łamanie zasad współżycia społecznego), to mogą wysunąć roszczenia o zachowek.
Dokładniej mówi o tym art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, który reguluje też, ile wynosi zachowek:
” […] Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do dziedziczenia ustawowego, przysługuje zachowek, jeżeli są trwale niezdolni do pracy albo zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przysługiwał, gdyby dziedziczył z ustawy. W pozostałych przypadkach wysokość zachowku to połowa wartości tego udziału.”
Obowiązek zapłaty zachowku spada na spadkobiercę testamentowego — czyli osobę, która dziedziczy zgodnie z wolą zmarłego, a nie z ustawy. Jest on zobowiązany do zapłaty zachowku na rzecz:
- zstępnych spadkodawcy — jego dzieci, wnuków, a niektórych przypadkach również prawnuków;
- małżonka spadkodawcy;
- rodziców spadkodawcy, jeśli w chwili jego śmierci byliby powołani do spadku z ustawy (tzn. gdyby zmarły był bezdzietny).
WAŻNE! Musisz pamiętać, że roszczenie o zachowek nie dotyczy rzeczy wchodzącej w skład majątku spadkowego. Co to oznacza? Jeśli przedmiotem spadku była nieruchomość, nie możesz domagać się udziału w niej. Zachowek to tylko ekwiwalent pieniężny Twojego udziału spadkowego.
Zanim sprawa trafi do sądu – czy możliwa jest ugoda z uprawnionym do zachowku?
Roszczenie o zachowek często powoduje panikę — wizja sprawy sądowej, zwłaszcza jeśli nie masz środków, aby zapłacić spadkobiercy ustawowemu, bywa stresująca. W rzeczywistości osoba, której przysługuje zachowek, nie musi od razu kierować sprawy do sądu. Pierwszym i najrozsądniejszym krokiem jest zazwyczaj prośba spłaty i polubownego rozwiązania tej skomplikowanej kwestii. Najczęściej spotkasz się z sytuacją, w której osoba uprawniona wyśle do Ciebie wezwanie do zapłaty zachowku z wyznaczonych terminem zapłaty zachowku i sprecyzowaną wysokością spadku.
To najlepszy moment, aby spróbować się dogadać, szczególnie jeśli nie masz pieniędzy na zapłatę zachowku. Nawet jeśli przeczuwasz, że osoba nie jest skłonna do ustępstw, wyjdź ze swoją propozycją spłaty. W negocjacjach koniecznie powołaj się na trudną sytuację finansową i podkreśl chęć zapłaty zachowku oraz to, że brak środków uniemożliwia Ci jednorazową spłatę należnej kwoty. Możesz zaproponować rozłożenie długu na dogodne dla Ciebie raty. W przypadku gdy nie uzyskasz zgody na taką płatność i sprawa trafi do sądu, masz duże szanse na to, że sąd wyda korzystniejszy dla Ciebie wyrok.
Pamiętaj przy tym, że dla uprawnionego do zachowku często lepsza jest mniejsza kwota „od ręki” niż długoletnie procesowanie się o pełną wartość. Z tego powodu część spraw o zachowek w ogóle nie trafia do sądu. Zawsze warto sprawę skonsultować z adwokatem, który będzie pełnił funkcję pośrednika pomiędzy Tobą a osobą uprawnioną do zachowku.
Rozłożenie na raty lub odroczenie płatności. O co możesz wnosić w sądzie?
Jeśli polubowne rozwiązanie nie jest możliwe, sprawa sądowa będzie nieunikniona. Sądy kierują się jednak interesem i możliwościami finansowymi obu stron. Przy rozpatrywaniu roszczenia o zapłatę na pewno weźmie więc pod uwagę Twoją sytuację. Zrozumiałe jest bowiem, że spadek nie zawsze przysparza tylko zysków, ale też wiąże się z obowiązkami — należą do nich m.in. utrzymanie nieruchomości, płacenie czynszu, czy podatek od spadku nieruchomości.
Podczas rozprawy możesz wnioskować o: rozłożenie płatności na raty lub też odroczenie terminu płatności. Jeśli wykażesz, że natychmiastowa zapłata całości należnego zachowku jest dla Ciebie niemożliwa lub wiązałaby się z nadmiernym obciążeniem finansowym (np. grozi Ci sprzedaż mieszkania przez komornika), z dużym prawdopodobieństwem sąd przychyli się do Twojego wniosku.
Czy można zmniejszyć wysokość zachowku? Kiedy sąd może zastosować miarkowanie?
W przypadku braku pieniędzy na zachowek możesz też wnioskować do sądu o zmniejszenie wysokości zachowku. Jest to tzw. miarkowanie zachowku — mechanizm prawny, który pozwala nie płacić zachowku w ustawowej wysokości. Stosuje się go w wyjątkowych sytuacjach, kiedy wypłata zachowku przyniesie Ci więcej szkód, niż korzyści osobie uprawnionej.
Art. 5 Kodeksu cywilnego: „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.”
Kiedy sąd może obniżyć zachowek? Jest to możliwe, jeśli:
- osoba uprawniona rażąco naruszała obowiązki rodzinne wobec spadkodawcy — nie utrzymywała z nim kontaktu przez długi czas, porzuciła go czy nawet znęcała się nad nim;
- uprawniony do uzyskania zachowku jest bardzo majętna;
- zapłata zachowku w pełnej wysokości uniemożliwiałaby Ci zaspokojenie własnych, podstawowych potrzeb.
W takich sprawach o zachowek sąd może zasądzić obniżenie należności z tytułu zachowku albo w ogóle pozbawić prawa do niego. Taki wyrok zapada jednak rzadko, ponieważ sąd weźmie pod uwagę nie tylko sytuację finansową stron, ale również całą relację historii rodzinnych. Bez dowodów na karygodne działania osoby uprawnionej do zachowku, trudno wykazać, że faktycznie doszło do zaniedbań z jego strony. Nikt raczej nie zbiera dowodów na takie zachowania jeszcze za życia spadkodawcy. Mimo wszystko zawsze warto podjąć taką próbę, jeśli Twoja sytuacja na to pozwala.
Gdy spłata zachowku wymaga sprzedaży nieruchomości – czy to jedyne wyjście?
W sytuacji, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, zachowek może opiewać na naprawdę wysoką kwotę. Dla wielu osób jedynym wyjściem z sytuacji wydaje się więc szybka sprzedaż nieruchomości. Oczywiście nie jest to jedyne rozwiązanie i zawsze warto podjąć rozmowy z drugą stroną. Trzeba się jednak liczyć z tym, że nie będą one łatwe i nie odbędą się bez pewnych ustępstw. Przykładowo, możesz zaproponować krewnemu spadkodawcy udział w nieruchomości w zamian za nieskorzystanie z prawa do zachowku. To dość częsta praktyka, choć nierzadko wiąże się ona z kłopotliwą współwłasnością i konfliktami dotyczącymi zarządzania nieruchomością.
Bywa jednak i tak, że nie jest możliwa ani spłata ratalna, ani oddanie udziałów, ani odroczenie płatności. W takiej sytuacji zorganizowana sprzedaż odziedziczonego majątku jest zdecydowanie lepszym rozwiązaniem niż egzekucja komornicza. Przede wszystkim uzyskasz wtedy zdecydowanie wyższą cenę za nieruchomość niż w przypadku licytacji (a musisz się również liczyć z opłaceniem kosztów komornika).
Na szczęście, sprzedaż mieszkania lub domu nie musi być długotrwała ani stresująca. Jeśli działasz pod presją czasu i musisz szybko znaleźć kupca, sprzedaż do skupu nieruchomości może być najbezpieczniejszym i najlogiczniejszym rozwiązaniem. W takiej sytuacji możesz otrzymać nawet wyższą cenę sprzedaży niż na wolnym rynku — nie musisz bowiem znacznie obniżać ceny mieszkania, aby jak najszybciej znaleźć nabywcę.
Co grozi za brak zapłaty zachowku? Rola komornika w egzekucji długu
Wiele osób zastanawia się: co jeśli nie zapłacę zachowku? W sytuacji, gdy nie uda Ci się porozumieć z uprawnionym do zachowku, sąd zasądzi konieczność spłaty w określonym terminie. Po jego upływie osoba, która ma prawo do zachowku, może wnioskować o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności i wraz z nią udać się do komornika.
Co grozi Ci za brak spłaty? Komornik zajmie Twój majątek, aby oddać należną kwotę zachowku Twojemu wierzycielowi. W pierwszej kolejności dokona zajęcia na:
- wynagrodzeniu za pracę:
- rachunkach bankowych;
- ruchomościach (np. samochodzie, biżuterii, sprzęcie elektronicznym czy innych wartościowych przedmiotach);
- nieruchomościach.
Sprzedaż mieszkania przez komornika to czarny scenariusz i właściwie ostateczność. Komornik zawsze wcześniej podejmuje próbę zaspokojenia roszczenia z innych części majątku. Niemniej trzeba zawsze liczyć się z taką koniecznością, zwłaszcza jeśli roszczenia są wysokie.
WAŻNE! Roszczenie o zapłatę zachowku przedawnia się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. Jeśli do tego momentu nie zostanie wysunięte żądanie spłaty, uprawniony nie będzie mógł już dochodzić należnego mu zachowku.
Brak pieniędzy na zachowek – plan działania w 4 krokach
Brak pieniędzy na zachowek to trudna, ale nie beznadzieja sytuacja. Wbrew pozorom prawo spadkowe oferuje wiele narzędzi, które pomogą Ci wyjść z finansowych opałów obronną ręką.
Oto, co możesz zrobić, aby spłata zachowku nie obciążyła nadmiernie Twojego majątku:
- Krok 1. Sprawdź, czy roszczenie jest zasadne i czy wysokość zachowku została prawidłowo wyliczona.
- Krok 2. Staraj się zawrzeć ugodę — nie czekaj, aż sprawa trafi do sądu. Być może uprawniony zgodzi się na obniżenie należności z tytułu zachowku, jeśli zaproponujesz mu spłatę od razu.
- Krok 3. Wykorzystaj dostępne narzędzia prawne. Jeśli ugoda nie jest możliwa, złóż w sądzie wniosek o rozłożenie na raty, odroczenie płatności, a w szczególnych sytuacjach — miarkowanie. Dobra kancelaria pomoże Ci sporządzić pismo i korzystnie uargumentować prośbę.
- Krok 4. Rozważ sprzedaż nieruchomości, gdy pozostałe sposoby zawiodą i nie masz widoków na poprawę swojej sytuacji. To pozwoli Ci uregulować swoje zobowiązania bez zbędnej zwłoki i obciążenia finansowego, a także uniknąć sprzedaży mieszkania na licytacji komorniczej.
Pamiętaj, że najgorszy jest brak działań i unikanie kontaktu z osobą uprawnioną do zachowku. Dlatego postaraj się jak najszybciej załatwić tę sprawę i wykazać chęć oddania należności — będzie to świadczyć na Twoją korzyść.
Sprzedaj swoją nieruchomość za gotówkę do KupujemyM
Jeśli szukasz sposobu na pilną sprzedaż mieszkania albo domu, to KupujemyM.pl będzie świetnym rozwiązaniem.
Nie wierzysz? Przekonaj się i napisz do nas!
Wycena onlineNajczęściej zadawane pytania
Jeśli brakuje Ci środków na wypłatę zachowku, pierwszym krokiem jest próba negocjacji z osobą uprawnioną do zachowku. Możesz zaproponować rozłożenie płatności na raty, przesunięcie terminu płatności lub zawarcie porozumienia, które będzie satysfakcjonujące dla obu stron.
Tak, sąd może rozłożyć zachowek na raty, a nawet odroczyć termin jego płatności. Dzieje się tak na wniosek osoby zobowiązanej do zapłaty zachowku, jeśli przemawiają za tym szczególnie uzasadnione okoliczności, np. trudna sytuacja majątkowa zobowiązanego, czy wysoka wartość zachowku.
Tak, można spłacić zachowek nieruchomością lub jej udziałem, pod warunkiem, że osoba uprawniona do zachowku wyrazi na to zgodę. W takiej sytuacji strony mogą zawrzeć umowę o przeniesienie własności nieruchomości w zamian za zwolnienie z obowiązku zapłaty zachowku.
Jeśli nie zapłacisz zachowku, a nie doszło do porozumienia, osoba uprawniona może wystąpić do sądu z pozwem o zapłatę zachowku. Po uzyskaniu prawomocnego wyroku sądowego, może skierować sprawę do komornika sądowego, który przeprowadzi egzekucję z Twojego majątku, włącznie z możliwością zajęcia nieruchomości.
Najczęściej zadawane pytania
Jeśli brakuje Ci środków na wypłatę zachowku, pierwszym krokiem jest próba negocjacji z osobą uprawnioną do zachowku. Możesz zaproponować rozłożenie płatności na raty, przesunięcie terminu płatności lub zawarcie porozumienia, które będzie satysfakcjonujące dla obu stron.
Tak, sąd może rozłożyć zachowek na raty, a nawet odroczyć termin jego płatności. Dzieje się tak na wniosek osoby zobowiązanej do zapłaty zachowku, jeśli przemawiają za tym szczególnie uzasadnione okoliczności, np. trudna sytuacja majątkowa zobowiązanego, czy wysoka wartość zachowku.
Tak, można spłacić zachowek nieruchomością lub jej udziałem, pod warunkiem, że osoba uprawniona do zachowku wyrazi na to zgodę. W takiej sytuacji strony mogą zawrzeć umowę o przeniesienie własności nieruchomości w zamian za zwolnienie z obowiązku zapłaty zachowku.
