Testament – Czym jest i kto może go sporządzić?

Testament jest to akt ostatniej woli, ściśle sformalizowany dokument, który może sporządzić każda osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Nie można sporządzić go ani odwołać przez przedstawiciela, ma charakter osobisty. Testament to jedyna przewidziana w polskim prawie forma rozporządzania majątkiem na wypadek śmierci. Jeżeli testator, czyli spadkodawca, chciałby, aby dana część jego dorobku przekazana została określonym osobom, niezbędnym będzie sporządzenie go. W momencie, kiedy tego nie dokona, dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Testament staje się prawnie skuteczny w chwili, gdy ten, kto go sporządził, umiera. Zgodnie z art. 942 KC, może on zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.

Testament wspólny

Zakaz sporządzania testamentu wspólnego należy do jednych z zasad podstawowych przy stwierdzeniu ważności tego dokumentu. Oznacza to, że małżonkowie, nawet jeżeli nie zdecydowali się na rozdzielność majątkową, muszą sporządzić dwa osobne testamenty. Spadkodawca ma prawo odwołać go w każdej chwili, a także dokonać zmian w poszczególnych postanowieniach. Jeżeli sporządzony zostanie nowy testament, w którym nie zaznaczy się, że poprzedni zostaje odwołany, odwołaniu ulegną jedynie te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego.

Kodeks cywilny zawiera również przepisy dotyczące wykładni testamentu, według których tego rodzaju oświadczenie woli tłumaczy się w taki sposób, który zapewni możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy, a także pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść. Testamenty dzielą się na zwykłe i szczególne.

Zobacz, jak oszacować wartość nieruchomości?

Formy testamentu

Jeżeli zaznajomiłeś się z udostępnionymi przez nas wcześniej wpisami, znasz już definicje testamentu. Wiesz także, kto może go sporządzić, a także jakie są podstawowe zasady sporządzenia go. W razie wszelkich wątpliwości odsyłam do poprzedniego artykułu (link tutaj). W dzisiejszym wpisie przedstawimy przewidziane w prawie formy testamentu.

W Kodeksie cywilnym występują dwa rodzaje testamentów – zwykłe i szczególne. Wybór formy testamentu zależy tylko i wyłącznie od testatora i od okoliczności, w jakich się znalazł. Niemniej jednak testament szczególny dopuszczalny jest jedynie w sytuacjach wyjątkowych, gdy nie ma możliwości zachowania ostatniej woli za pomocą testamentu zwykłego. Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.

Testamenty zwykłe

• Testament własnoręczny (holograficzny) – testament własnoręczny jest formą podstawową sporządzenia testamentu. Spadkodawca musi w całości napisać go pismem ręcznym, podpisać i opatrzyć datą. Ustawa nie zawiera wymagań dotyczących narzędzi czy materiałów piśmienniczych, z tego też względu przykładowo testament napisany kredką na serwetce również będzie ważny.
• Testament notarialny – testament w formie aktu notarialnego eliminuje nieprecyzyjne zapisy testamentów własnoręcznych. Sporządzony jest przez notariusza, który na podstawie specjalistycznej wiedzy zaproponuje treść, umożliwiającą w pełni zrealizować wolę spadkodawcy. Podważenie testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego jest trudne, a zaprzeczenie jego treści może nastąpić tylko w szczególnych okolicznościach. Na prośbę testatora notariusz może bez dodatkowych opłat zarejestrować testament w Notarialnym Rejestrze Testamentów (NORT) Krajowej Rady Notarialnej, co umożliwi zainteresowanym szybkie odnalezienie testamentu po śmierci spadkodawcy.
• Testament urzędowy (alograficzny) – testament urzędowy (alograficzny) to forma testamentu ustnego złożonego przez spadkodawcę, która charakteryzuje się ustnym oświadczeniem ostatniej woli wobec: burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego, w obecności dwóch świadków. Wspomniane oświadczenie spisuje się w protokole. Zgodnie z treścią przepisów osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu alograficznego.

Testamenty szczególne

• Testament ustny – testament ustny można sporządzić, jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci testatora bądź ze względu na okoliczności szczególne, przez które zwykła forma testamentu nie może być zachowana. Ustne oświadczenie woli musi nastąpić przy obecności co najmniej trzech świadków, którzy zgodnie z art. 956 KC m.in. posiadają pełną zdolność do czynności prawnych, władają językiem, w którym sporządzane jest oświadczenie woli, potrafią czytać i pisać itd. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona poprzez spisanie odpowiedniego oświadczenia spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia. W wypadku, gdy treść testamentu ustnego nie została stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem.
• Testament podróżny – testament podróżny sporządza się przed dowódcą statku lub jego zastępcą na polskim statku morskim lub powietrznym, w formie ustnego oświadczenia woli, przy obecności dwóch świadków. Następnie, dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, a jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.
• Testament wojskowy – testament wojskowy jest to szczególna forma testamentu uregulowana w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej, które wydane zostało w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.

Co to jest księga wieczysta?

Kiedy testament zostanie uznany za nieważny?

Kodeks cywilny przewiduje odmienne zasady stosowania wad oświadczeń woli testamentów, a pozostałych czynności prawnych. Jakiekolwiek odstępstwo od przewidzianych w ustawie form testamentu skutkuje jego wadliwością i w następstwie nieważnością. Również w momencie, kiedy to spadkodawca połączy wybrane formy dozwolone, dokument ten nie będzie ważny w świetle prawa. W art. 945 uregulowane zostały wady testamentu. Zgodnie z nim, testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony pod wpływem groźby lub błędu (którego niewystąpienie skutkowałoby niesporządzeniem testamentu danej treści), a także w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Nieważnym będzie przykładowo testament sporządzony na komputerze, wydrukowany i opatrzony własnoręcznym podpisem. Również za nieważny uznany zostanie testament dyktowany, napisany przez osobę bliską i podpisany przez spadkodawcę. Jeżeli ważność testamentu zostanie podważona, dochodzi do dziedziczenia ustawowego, dlatego też niezbędne jest zachowanie odpowiedniej formy. Powoływanie się na nieważność testamentu w momencie dochodzenia roszczeń przedawnia się po upływie dziesięciu lat od otwarcia spadku, a także po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności.

Bibliografia:
Stan prawny na dzień 11.08.2019r.

Akty prawne:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.

Źródła internetowe:
http://wyborcza.biz/biznes/7,147582,22801216,testament-na-wszelki-wypadek.html
https://www.rp.pl/Spadki-i-darowizny/309229987-Jak-prawidlowo-sporzadzic-testament.html
https://www.infor.pl/prawo/spadki/testament/2938661,Testament-wlasnoreczny-a-notarialny.html
https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/659272,jak-sporzadzic-testament-ktory-bedzie-wazny-w-swietle-prawa.html
https://www.infor.pl/prawo/spadki/testament/2711465,Jakie-wyrozniamy-rodzaje-testamentow.html